Thánh Vinh Sơn Dương sinh năm 1821 tại Doãn Trung sau này đổi là Phương Yên, thuộc xứ Kẻ Mèn, điạ phận Trung, tỉnh Thái Bình, con ông Gioan Thăng và bà Maria Thao. Tới tuổi trưởng thành anh đã lập gia đình với cô Agnès Tịnh và đã có ba người con. Anh làm nghề nông chăm lo cầy cấy như phần đông những người trong làng. Ngoài việc canh tác ruộng vườn, anh còn giữ nhiệm vụ thu thuế trong làng nên dân chúng thường gọi anh bằng tên Quĩ Dương. Vì lãnh nhận chức vụ này nên nhiều người biết tới anh và vì vậy mà khi bắt đạo quan quân đã biết đích xác về anh.
Anh sống đồng thời và cũng bị bắt cùng thời với các thánh Toại, thánh Huyên, thánh Dũng, thánh Thuần, dưới triều vua Tự Đức bởi chiếu chỉ Phân Sáp của nhà vua. Lịch sử cho chúng ta biết vua Tự Đức làm vua trong vòng 15 năm đã ra tới tám chiếu chỉ cấm đạo, mỗi ngày một khắc nghiệt tàn ác hơn. Chiếu chỉ ban hành tháng 8 năm 1961 là chiếu chỉ Phân Sáp là một trong những chiếu chỉ ghê sợ độc ác nhất. Vì chiếu chỉ này mà những người Kitô hữu chết đứng chết ngồi trong đau buồn tủi nhục. Gia đình bị phân tán, làng mạc bị đốt phá và hàng trăm hàng ngàn người Kitô hữu bị bắt, bị tra tấn, bị hành hạ muôn vàn khổ nhục.
Vào khoảng cuối tháng 8 đầu tháng 9 năm 1861 thánh Vinh Sơn Dương bị bắt cùng với một số đông anh em đồng đạo và phân sáp vào làng Mỹ Nhuệ, huyện Quỳnh Côi, tỉnh Thái Bình. Bị giam cầm trong tù, hằng ngày cổ mang gông nặng, tay chân bị xiềng xích, đêm bị nhốt vào cùm xà lim. Ngài bị tra tấn, đánh tập cách tủi nhục, đôi khi bị hành hạ không cho ăn cho uống. Thế nhưng Ngài vẫn can đảm vui vẻ chịu mọi hình khổ, quan quân khuyên dụ bước lên Thánh Giá, Ngài nhất định từ chối, không bao giờ xúc phạm đến ảnh tượng Chúa, không bao giờ bỏ đạo.
Khi phải đối diện với các quan toà Ngài luôn tỏ ra bình tĩnh và can trường. Có lần quan hỏi:
- Anh là người làm việc về quan thuế cho Nhà Nước. Anh phải nêu gương tuân phục lệnh vua mà bỏ tà đạo Gia Tô mới phải. Vậy tại sao anh lại ngoan cố chống lại lệnh của vua?
- Thưa quan, tôi luôn tuân phục vua quan trong những điều phải lẽ, cỏn việc bắt tôi phải từ bỏ việc thờ phượng Thiên Chúa la Đấng tạo dựng mọi loài như đạo Gia Tô dậy thì tôi không thể vâng lệnh vua mà chối bỏ Chúa tôi được.
- Nhưng nếu anh không vâng lệnh vua thì anh sẽ phải chết. Anh nghĩ sao?
- Nếu không vâng lệnh vua bỏ đạo Gia Tô mà phải chết thì tôi xin sẵng lòng chịu chết chứ tôi không thể bỏ Chúa tôi được. Tôi phải vâng lệnh Chúa tôi hơn là vâng lệnh vua mà bỏ đạo.
- À, anh này ngoan cố, bướng bỉnh quá! Tôi muốn cứu anh, muốn tha cho anh để trở về với gia đình, vợ con. Nhưng anh cứng lòng quá, tôi không thể tha được. Anh sẽ phải chết. Quan thấy lòng tin sắt đá của anh vào Chúa Kitô và không còn hy vọng khuất phục được con người anh hùng Đức Tin này, quan làm án tử hình bằng cách thiêu sống. Buổi chiều hôm trước Ngài được quan cai tù báo tin cho biết sáng mai sẽ bị án thiêu sinh nên Ngài phấn khởi vui mừng dọn mình sốt sắng để được về với Chúa.
Theo lệnh quan trên, sáng sớm ngày 6 tháng 6 năm ấy lính phát lửa đốt cháy luôn chòi giam Ngài. Ngài cùng các bạn tù đều bị đốt cháy. Mùi khét bởi da thịt cháy bốc lên, những người chứng kiến đều ngao ngán và sợ hãi. Thế là người thanh niên chiến sĩ oai hùng của Đức Tin đã bị chết cháy. Xác cháy chết gục bên đống tro tàn nhưng linh hồn Ngài đã bay bổng về Trời lãnh nhận cành lá vạn tuế chiến thắng oai hùng vì Đức Tin, vì lòng tin yêu Thiên Chúa, Đấng đã thương yêu dựng nên cả hồn lẫn xác của chúng ta.
Giờ phút kinh hoàng của những ngọn lửa bừng bừng bốc cháy thiêu đốt người chiến sĩ anh hùng của Chúa đã dần dần tàn, thân nhân và gia đình đã tới xin xác an táng Ngài ngay nơi lãnh phúc tử đạo. Sau khi bình an trở lại, giáo dân của giáo xứ Ngài đã cải táng rước về đền thánh Vinh Sơn nơi Ngài sinh trưởng.
Để vinh danh Người chiến sĩ Đức Tin của Chúa, ngày 29 tháng 4 năm 1951, Đức Giáo Hoàng Piô XII đâ tôn phong Ngài vào bậc Chân Phước và Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II đã nâng Ngài lên hàng Hiển Thánh Tử Đạo Việt Nam ngày 19 tháng 6 năm 1988.
Thánh Vinh Sơn Dương
Thánh Dương bắt với thánh Tuyên
Vinh Sơn thánh hiệu lời nguyện thề đoan
Thánh Cung với cả thánh Thoan
Kẻ Mèn là Xứ, giáo đoàn Doãn Trung
Quan Nam Định thật tàn hung
Lệnh Phân Sáp bắt kiếm lùng Gia Tô
Xuân Trường phủ bị điệu vô
Nơi làng Mỹ Nhuệ, dày vò xác thân
Huyện Quỳnh Côi ở cõi trần
Tuổi đời bốn mốt, song thân vẫn còn
Cha là Thăng, thánh hiệu Gioan
Bà Thao tên mẹ sắt son một lòng
Bà Anna Tịnh vợ ông
Ba con cùng với vợ chồng hiếu trung
Gia đình xum họp trùng phùng
Siêng năng giữ đạo, khiêm cung, kiên cường
Trôi theo về phủ Xuân Trường
Bởi không đạp ảnh theo đường hướng vua
Bao lần quan ép đều thua
Quyết không đạp ảnh a dua theo thời
Sáng chiều đều đặn những lời
Say sưa dâng Mẹ Chúa Trời tràng kinh
Vui tươi chẳng sợ cực hình
Chẳng sợ, vì Đấng uy linh đang chờ (Trương Hoàng)
Lm. Nguyễn Đức Việt Châu, SSS
